Έκθεση της συλλογής Μητσοτάκη στο νέο Αρχαιολογικό Μουσείου Χανίων

Μία συγκροτημένη άποψη ενός αρχαιολόγου όσον αφορά στην "συλλογή" αρχαιοτήτων της οικογένειας Μητσοτάκη και για το κατά πόσο τους "χρωστάμε" και χάρη...

Του Lionis Dedes Αρχαιολόγος του ΥΠΠΟΑ

* Ο Δέδες Λιώνης, είναι αρχαιολόγος,

 πρόεδρος του Ενιαίου Συλλόγου Υπαλλήλων 

Υπουργείου Πολιτισμού, Αττικής, Στερεάς και Νήσων

 και μέλος του ΓΣ της ΑΔΕΔΥ

Είναι γνωστή η εμμονή μου με ορισμένα θέματα.                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                

 Αυτές τις μέρες είδα με ενδιαφέρον τις αναφορές για το άνοιγμα στο κοινό του νέου Αρχαιολογικού Μουσείου στα Χανιά και τα θαυμαστικά άρθρα για την έκθεση της συλλογής Μητσοτάκη ολόκληρης για πρώτη φορά. 

Ιδιωτική συλλογή με 1062 τέχνεργα που χρονολογικά εκτείνεται από την 4η χιλιετία π.Χ μέχρι και τον 3ο μεταχριστιανικό αιώνα.

 Αρχίζουν λοιπόν τα ερωτήματα και οι προβληματισμοί.

 Πόσο χαρούμενοι πρέπει να είμαστε, που αρχαία αντικείμενα προϊόντα ασφαλώς λαθρανασκαφών και παράνομης εμπορίας έργων τέχνης παρουσιάζονται στο απλό κοινό; 

Με άλλα λόγια ας ξανασυζητήσουμε για λίγο τον ρόλο των πατρόνων της τέχνης, των ιδιωτών συλλεκτών και κατά πόσο λειτούργησαν – λειτουργούν ευεργετικά για την πολιτιστική κληρονομιά του τόπου.

• Σημείο πρώτο: Ξέρουμε όλοι, ότι ανασκαφές στην Ελλάδα κάνουν μόνο η Αρχαιολογική Υπηρεσία, εκπαιδευτικά ιδρύματα και οι ξένες αρχαιολογικές σχολές. Τα υλικά ευρήματα αυτών των ανασκαφικών ερευνών αποθηκεύονται, συντηρούνται, μελετώνται και εκτίθενται σε αρχαιολογικά μουσεία, αρχαιολογικές συλλογές, χώρους εν πάση περιπτώσει που βρίσκονται υπό την διοίκηση του Ελληνικού Δημοσίου, καθώς οι αρχαιότητες κατά το Σύνταγμα αποτελούν κοινό κτήμα όλων των Ελλήνων. Οτιδήποτε άλλο είναι εκτός του νομικού πλαισίου.

• Σημείο δεύτερο: ασφαλώς υπάρχουν και τα τυχαία ευρήματα, κάποιος σκάβει σ’ έναν αγρό, βρίσκει κάποιο αρχαίο, είναι υποχρεωμένος με βάση τον νόμο να το παραδώσει στις αρμόδιες Αρχές δηλώνοντας και τον τόπο εύρεσής του. Προφανώς κάποιοι ακόμα και σήμερα ελπίζοντας, ότι θα αλλάξουν προς το καλύτερο οι υλικοί τους όροι διαβίωσης αν έχουν αυτή την «τύχη» μπορεί να ψάξουν και στο παράνομο εμπόριο για να πετύχουν καλύτερη τιμή από τα νόμιμα εύρετρα. Συνήθως αποτυγχάνουν. Δεν πιστεύω βέβαια να είναι κανείς τόσο αφελής, που να πιστεύει ότι 1062 αρχαία κινητά προέρχονται από τυχαία ευρήματα, που αγαθοί χωρικοί έβρισκαν σε αγρούς της Κρήτης και δεν ήξεραν τι να τα κάνουν και που να τα παραδώσουν. Εδώ λοιπόν υπεισέρχεται ο κρίσιμος ρόλος του συλλέκτη. Όπου υπάρχει ζήτηση θα βρεθεί και η προσφορά. Μην γελιόμαστε.

• Σημείο τρίτο: το βασικό επιχείρημα εξαγνισμού των ιδιωτών συλλεκτών είναι, ότι σε περιόδους κρίσιμες πρόσφεραν εθνωφελείς υπηρεσίες, καθώς αν δεν υπήρχαν αυτοί οι αρχαιότητες θα κατέληγαν στο εξωτερικό. Θεωρώ ότι πρόκειται για τερατώδη διαστρέβλωση της πραγματικότητας. Για παράδειγμα, παρότι έχουμε εγχώριους συλλέκτες αυτό δεν εμπόδισε τα κυκλώματα λαθρανασκαφέων και αρχαιοκαπήλων να πουλάνε σε όποιον έδινε την καλύτερη τιμή, είτε ήταν στο εσωτερικό είτε στο εξωτερικό. Νάτος πάλι ο πανάρχαιος νόμος της προσφοράς και της ζήτησης.

• Σημείο τέταρτο: κερδίζει η αρχαιολογική επιστήμη από την παρουσία ιδιωτών συλλεκτών και των συλλογών τους; Η απάντηση είναι κατηγορηματικά όχι. Τα ευρήματα από μια ανασκαφή μας «μιλούν» μόνο σε σχέση με το περιβάλλον τους, το πλαίσιο (context) μέσα στο οποίο ερευνήθηκαν. Αναφορά στον τόπο εύρεσης (γεωγραφική πληροφορία), η ακριβής θέση τος στον χώρο της ανασκαφής, η σχέση τους με άλλα αντικείμενα, η χρήση του χώρου (δημόσιος, ιδιωτικός, λατρευτικός, χρηστικός κλπ.) αποτελούν πολύτιμες πληροφορίες που χάνονται για πάντα σε μια λαθρανασκαφή. Τα 1062 αντικείμενα της συλλογής Μητσοτάκη στο προκείμενο έχουν μετατραπεί αμετάκλητα σε βουβούς μάρτυρες μιας παρελθούσας κοινωνίας, άψυχα πράγματα που στην καλύτερη περίπτωση θα τα αποθαυμάζουμε για την αισθητική τους και μόνο αξία, χωρίς να μπορούμε να αντλήσουμε καμία επιστημονική πληροφορία, για την κοινωνία που τα κατασκεύασε, τους ανθρώπους, τις άυλες αντιλήψεις τους για την πρόσληψη του δικού τους κόσμου.

• Σημείο πέμπτο: η συγκεκριμένη συλλογή έχει την δική της ιστορία. Όταν το μακρινό 1992 το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης προγραμμάτιζε την πρώτη τμηματική έκθεση της συλλογής ζήτησε από το Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου να παραχωρήσει για συνέκθεση δικά του ευρήματα από τον τάφο της Οδηγήτριας, καθώς συνανήκουν με αυτά της ιδιωτικής συλλογής. Τότε η απάντηση από τον αρχαιολόγο Α. Βασιλάκη ανασκαφέα του ταφικού συγκροτήματος ήταν αποστομωτική: «Τον ακριβή αριθμό των αντικειμένων από την Οδηγήτρια που έχουν περιέλθει στη Συλλογή πρέπει εμείς να τον πληροφορηθούμε, αντί να διερωτώνται ποιος είναι ο ακριβής αριθμός των αντικειμένων από την ίδια θέση που βρίσκονται στο Μουσείο Ηρακλείου …γιατί τα αντικείμενα που βρίσκονται στη Συλλογή είναι προϊόν λαθρανασκαφής και αρχαιοκαπηλίας στο ταφικό συγκρότημα, που έγιναν στο διάστημα Νοέμβριος 1979-Μαιος 1980, αλλά ίσως και πριν». Το αναφέρω για να μην υπάρχουν απορίες για τις συνθήκες κτήσης κάποιων αντικειμένων της συλλογής.

• Σημείο έκτο: αν όλα αυτά δεν είναι αρκετά, ας δούμε για λίγο για το θέμα των ιδιωτικών συλλογών την θέση του σπουδαίου Άγγλου αρχαιολόγου και φιλελληνιστή sir Colin Renfrew. Σε συνέντευξή του στην Καθημερινή το 2011, σε σχετική ερώτηση απαντάει « Το σύνηθες επιχείρημα που προβάλλουν οι ιδιώτες συλλέκτες που παίρνουν αντικείμενα αμφισβητούμενης προέλευσης, είναι πως η συλλογή τους αποτελεί την καλύτερη στέγη γι’ αυτά, αλλιώς ποιος ξέρει πού θα κατέληγαν. Όμως είμαι απόλυτος: Όταν αποδέχεσαι τέτοια αντικείμενα, τότε ενθαρρύνεις τις παράνομες ανασκαφές και λεηλασίες αρχαιολογικών χώρων. Η Ελλάδα είναι μια χώρα που αποσκοπεί στην επιστροφή προϊόντων αρχαιοκαπηλίας. Είναι ανεπίτρεπτο τα μουσεία σας να έχουν τέτοια αντικείμενα στις συλλογές τους.» Η προσφορά και ζήτηση που λέγαμε πιο πάνω.

• Σημείο έβδομο: υπάρχει πολιτική αντίφαση στην εν χορδαίς και οργάνοις παρουσίαση της συλλογής Μητσοτάκη στο Αρχαιολογικό Μουσείο Χανίων, σε σχέση με την εκπεφρασμένη βούληση της Πολιτείας για την πάταξη της αρχαιοκαπηλίας αλλά και την επιστροφή κλαπέντων πολιτιστικών θησαυρών στην χώρα. Η απάντηση είναι προφανώς ναι. Δεν μπορεί την ίδια στιγμή να «κυνηγάς» δημοπρασίες στο εξωτερικό, να θριαμβολογείς όταν πετυχαίνεις το επαναπατρισμό κάποιου αρχαίου αντικειμένου ως προϊόντος παράνομης πράξης και την ίδια στιγμή όπως πολύ καλά το θέτει ο Renfrew σε ανύποπτο χρόνο να εγκαινιάζεις Αρχαιολογικό Μουσείο με ειδική έκθεση τέτοιων αντικειμένων (προϊόντων αρχαιοκαπηλίας) στις συλλογές του.

Μια τελική παρατήρηση. Όλα τα παραπάνω τα σημειώνω, όχι για να δείξω την ηθική απαξία της πράξης, ή τον βιασμό της κοινής λογικής με αφορμή την έκθεση αλλά για να προβληματιστούμε στο μείζον ζήτημα της διαχείρισης της πολιτιστικής μας κληρονομιάς.

 Υπάρχει λοιπόν πολιτικό διακύβευμα στο συγκεκριμένο; Κατά την γνώμη μου υπάρχει και έχει να κάνει κυρίως με τον τρόπο που στην Αριστερά θα πρέπει να πάψουμε να προσεγγίζουμε φοβικά ορισμένα ζητήματα.

 Οι ιδιωτικές συλλογές δεν έχουν προσφέρει ουδέν το αγαθό στην προστασία, διατήρηση και ανάδειξη της πολιτιστικής μας κληρονομιάς. Τα αντικείμενα τους δεν αποτελούν κτήμα του λαού όπως δήλωσε ο πρωθυπουργός στα εγκαίνια της έκθεσης, ούτε της επιστήμης προσθέτω. Αντίθετα οι ιδιωτικές συλλογές είναι symbola stati διαιώνισης του απεχθούς έργου της καταστροφής της πολιτιστικής κληρονομιάς και των υλικών τεκμηρίων του παρελθόντος.

Άλλο ένα πεδίο που θα πρέπει, όταν μιλάμε στην Αριστερά για συγκροτημένο σχέδιο ανάταξης του πληγωμένου πολιτιστικού πεδίου να το δούμε με ριζοσπαστική σύγχρονη ματιά προς όφελος της επιστήμης και της κοινωνίας και όχι των ολίγων μαικήνων και πολιτιστικών πατρόνων.

πηγή:https://www.facebook.com/lionis.dedes