Όχι μόνο αμφιλεγόμενες, αλλά και παράνομες οι παρεμβάσεις στην Ακρόπολη

Άλκης Κόκκινος

Νέο οπτικό υλικό για την καταστρεπτική παρέμβαση στο σημείο όπου τοποθετήθηκε το μεταλλικό πέδιλο στήριξης της νέας γέφυρας που ενώνει τoν ανελκυστήρα με τον                                                                              Βράχο.

Σοβαρές καταγγελίες για τις παρανομίες που λαμβάνουν χώρα στον χώρο της Ακροπόλεως των Αθηνών παρουσιάστηκαν, μεταξύ άλλων, στην πολύ ενδιαφέρουσα όπως εξελίχθηκε διαδικτυακή συζήτηση με τίτλο “Αμφιλεγόμενες παρεμβάσεις στην Ακρόπολη. Μια δημόσια συζήτηση δίχως φόβο και πάθος”,που οργάνωσε την Τετάρτη 17 Μαρτίου η ομάδα Culture through Politics.

Συγκεκριμένα, ο Τάσος Τανούλας, ένας από τους κεντρικούς ομιλητές της εκδήλωσης, παρουσίασε και νέο οπτικό υλικό για την καταστρεπτική παρέμβαση επί αρχαίων λειψάνων στο σημείο όπου τοποθετήθηκε το βαρύ μεταλλικό πέδιλο στήριξης της νέας γέφυρας που ενώνει την απόληξη του νέου ανελκυστήρα με τον Βράχο. Στο σημείο εκείνο, όπως έχουμε αποκαλύψει σε προηγούμενο δημοσίευμά μας, ένας “ενοχλητικός” πωρόλιθος, τμήμα αρχαίου τοίχου, διαλύθηκε με κομπρεσέρ προκειμένου να διευκολυνθεί η διευθέτηση του χώρου και να τοποθετηθεί το πέδιλο/στήριγμα που πατά σε τσιμεντένια βάση.

Ο Τάσος Τανούλας, που έχει διατελέσει προϊστάμενος του έργου αποκατάστασης των Προπυλαίων (1984-2010) και επιβλέπων της αναστήλωσης στην νότια πτέρυγα των Προπυλαίων (2013-2016), αναφέρθηκε και σε άλλες καταστρεπτικές επεμβάσεις, όπως αυτές που προκάλεσε επί του Βράχου η χρησιμοποίηση κρουστικού μηχανήματος για την αφαίρεση της μεγάλης τσιμεντένιας βάσης του γερανού στα δυτικά, αλλά και στην διέλευση ερπυστριοφόρου οχήματος επί αρχαίων μαρμαροστρώσεων για τη μεταφορά τόνων οικοδομικού υλικού κοντά στο μνημείο Αγρίππα, θέμα το οποίο επίσης έχει αναδείξει το Κοσμοδρόμιο.

Για παραβίαση της ενδεδειγμένης διοικητικής διαδικασίας στην εφαρμογή της Υπουργικής Απόφασης με θέμα “Έγκριση μελέτης διαμόρφωσης διαδρομών στον αρχαιολογικό χώρο της Ακρόπολης για άτομα με δυσκολία στην κίνηση” που εκδόθηκε στις 2 Σεπτεμβρίου 2020, έκανε λόγο η νομικός Έφη Μουγκαράκη, διαπιστώνοντας ότι, όπως όλα δείχνουν, δεν προηγήθηκε της υλοποίησης των εργασιών η πλήρωση του συνόλου των 12 όρων που είχαν τεθεί σχετικά. Πρόκειται για ένα ζήτημα που μας είχε απασχολήσει σε παλαιότερο δημοσίευμά μας

Ωστόσο, η Έφη Μουγκαράκη προχώρησε και σε μια ακόμη σοβαρότερη επισήμανση που σχετίζεται με την εμπλοκή στα έργα της Ακρόπολης του Ιδρύματος Ωνάση. Όπως επισήμανε, ο νόμος για την πολιτιστική χορηγία Ν.3525/2007, προβλέπει ότι “απαιτείται έγγραφη σύμβαση χορηγίας. Με τη σύμβαση χορηγίας, τα συμβαλλόμενα μέρη αναλαμβάνουν, ο μεν χορηγός την υποχρέωση παροχής στον αποδέκτη της χορηγίας χρημάτων, υπηρεσιών, υλικών ή άυλων αγαθών για την υποστήριξη συγκεκριμένου πολιτιστικού σκοπού ή δραστηριότητας, ο δε αποδέκτης της χορηγίας την υποχρέωση δημόσιας γνωστοποίησης της προσφοράς του χορηγού. Αποκλειστικά υπεύθυνος για το σχεδιασμό και την υλοποίηση της πολιτιστικής δραστηριότητας είναι ο αποδέκτης της χορηγίας, ο δε χορηγός δεν έχει δυνατότητα επέμβασης στη μορφή ή το περιεχόμενό της”.

Στην περίπτωση που εξετάζουμε, όμως, η σύμβαση χορηγίας δεν έχει δημοσιευτεί, αν και έχουν ερωτηθεί ρητώς και κληθεί στο πλαίσιο του κοινοβουλευτικού ελέγχου να καταθέσουν τη σχετική σύμβαση δύο φορές (Ιούνιος του ‘20 και Φεβρουάριος του ‘21) τόσο η υπουργός Πολιτισμού όσο και ο υπουργός Οικονομικών. Οι υπουργοί, σημείωσε η κ. Μουγκαράκη, ουδέποτε κατέθεσαν τα έγγραφα, ούτε βεβαίως έφεραν στη Βουλή προς κύρωση τη σύμβαση (αν είναι δωρεάς), με αποτέλεσμα “σήμερα να είμαστε στο απόλυτο σκοτάδι. Δεν γνωρίζουμε τι έχει συμφωνηθεί με το Δημόσιο και το Ίδρυμα Ωνάση, ποιο το αντικείμενο, ποια τα παραδοτέα, ποιες οι υποχρεώσεις και τα δικαιώματα των συμβαλλομένων μερών, ποια η διάρκεια και το χρονοδιάγραμμα, τα ωφελήματα του ιδρύματος και τέλος δεν γνωρίζουμε ούτε καν το ύψος της χορηγίας, το οποίο θα έπρεπε να εισπραχθεί μέσω ειδικού κωδικού του Κρατικού Προϋπολογισμού, σύμφωνα με τον παραπάνω νόμο”. “Πού είναι η σύμβαση;”, αναρωτήθηκε ο ομιλήτρια, “Πού είναι η απόφαση ανάθεσης στην εταιρεία ΝΑΜΑ κλπ; Ποιος τής ανέθεσε;”.

Οι εργασίες στο Βράχο της Ακρόπολης στοχεύουν αποκλειστικά στην αύξηση του τουριστικού ρεύματος και απειλούν την αυθεντικότητα των αρχαιοτήτων, υπονομεύοντας την αξία της πολιτιστικής κληρονομιάς, τόνισε από την πλευρά του ο Αθανάσιος Νακάσης, πρόεδρος του Ελληνικού Τμήματος του Διεθνούς Συμβουλίου Μνημείων και Τοποθεσιών (ICOMOS).

Ο Αθανάσιος Νακάσης υπενθύμισε την επί του θέματος παρέμβαση του ελληνικού ICOMOS, ενώ σημείωσε πως, αν αληθεύουν όσα έχουν δει το φως τις δημοσιότητας για τους σχεδιασμούς διάλυσης μνημείων του Βράχου χάριν άλλου μνημείου, “δεν θα είναι η πρώτη φορά που ο πρόεδρος της ΕΣΜΑ [Επιτροπής Συντήρησης Μνημείων Ακροπόλεως] Μανόλης Κορρές εμπλέκεται σε κάτι τέτοιο. Τα ίδια είχε υποστηρίξει και το 2010, δηλ. την απόσπαση αρχιτεκτονικών μελών του ιερού του Αμυκλαίου Απόλλωνος, που είχαν χρησιμοποιηθεί σε μεταβυζαντινούς ναούς της περιοχής, γεγονός που βρήκε αντίθετους το ICOMOS, τον Σύλλογο Ελλήνων Αρχαιολόγων, την οικεία Μητρόπολη, την τοπική Εφορεία Αρχαιοτήτων, το Δήμο και βουλευτές της περιοχής”.

Ο κ. Νακάσης αποκάλυψε επίσης πως το ελληνικό τμήμα του ICOMOS έχει διεθνοποιήσει ήδη το ζήτημα των επεμβάσεων στην Ακρόπολη. Τον περασμένο Νοέμβριο έχει ενημερώσει το ευρωπαϊκό ICOMOS σχετικά με τις σοβαρές βλάβες που υφίσταται η Ακρόπολη, τόσο αισθητικά όσο και με τις εργασίες επί του βράχου και την διαστρεβλωμένη ανάγνωση των μνημείων, ενώ τον Φεβρουάριο του 2021 έχει στείλει και επιστολή για το ζήτημα στο προς το διεθνές ICOMOS Προειδοποίησε, τέλος, για ενδεχόμενη παρέμβαση της UNESCO, η οποία ελέγχει περιοδικά όλα τα μνημεία της Παγκόσμιας Κληρονομιάς, προκειμένου να διαπιστώσει την κατάσταση των μνημείων, αν υπάρχουν απειλές και αν τηρούνται οι όροι της κήρυξής τους. Σημειώνουμε πως το ICOMOS είναι ο επίσημος τεχνικός σύμβουλος της UNESCO για τα θέματα των μνημείων.

Στην βαρύνουσας σημασίας τοποθέτησή της η Αλίκη-Ισμήνη Τριάντη, επίτιμη έφορος Ακροπόλεως, πρώην πρόεδρος της Επιτροπής Συντήρησης Μνημείων Ακροπόλεως (ΕΣΜΑ) και ομότιμη καθηγήτρια Κλασικής Αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, αποδόμησε την επιχειρηματολογία του σημερινού προέδρου της ΕΣΜΑ και εμπνευστή του σχεδίου εκτεταμένων διαστρώσεων και επεμβάσεων που θα “αποκαταστήσουν” υποτίθεται μια δήθεν αυθεντική εικόνα των μνημείων του Βράχου. Ειδικότερα για την πρόταση περί αποκατάστασης της δυτικής πρόσβασης στην Ακρόπολη, η Ισμήνη Τριάντη επισήμανε πως για ένα τέτοιο εγχείρημα δεν υπάρχουν ούτε επαρκή επιστημονικά δεδομένα ούτε έχει διεξαχθεί κάποια ενδελεχής και εξαντλητική έρευνα που να έχει κατατεθεί και εγκριθεί από το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο. Τόνισε δε πως παρόμοιου εύρους και στόχευσης εγχειρήματα, ακόμη και όταν εκκινούν από προθέσεις βελτίωσης της υφιστάμενης κατάστασης, κρύβουν πολλούς κινδύνους για δυσμενείς τελικά εξελίξεις.

Για το ίδιο θέμα, ο Τάσος Τανούλας τόνισε πως όχι μόνο δεν υπάρχουν επαρκή επιστημονικά στοιχεία αλλά και πως ακόμη και αν υπήρχαν, “δεν έχουμε σε καμία περίπτωση το δικαίωμα να αποκαταστήσουμε μια ιδεατή πραγματικότητα με νέο υλικό, αυτό είναι αντίθετο με όλα αυτά που πρεσβεύουν οι διεθνείς θεσμοί”.

“Ένιωσα ένα δέος και ταυτόχρονα έναν μεγάλο πόνο”, είπε ο ζωγράφος και ομότιμος καθηγητής Σχολής Καλών Τεχνών στο ΑΠΘ, Κυριάκος Κατζουράκης, περιγράφοντας τα αισθήματά του κατά την πολύωρη ξενάγησή του στην Ακρόπολη από τον Μανόλη Κορρέ, μια ξενάγηση που έγινε μετά την παραίτηση του πρώτου από το Δ.Σ. του Μουσείου Ακρόπολης, σε ένδειξη διαμαρτυρίας για όσα συμβαίνουν στον βράχο. Ο Κυριάκος Κατζουράκης, που στην παραίτησή του είχε στηλιτεύσει “το ιερατείο του υπουργείου που αφοσιώνεται σε βιαστικά έργα βιτρίνας, επίδειξης και νεοπλουτισμού”, κατήγγειλε εκ νέου με δριμύτητα την αυθάδεια, όπως την χαρακτήρισε, των επεμβάσεων, απότοκο μια αντίληψης για την “ανάπτυξη” που αντιμετωπίζει ωφελιμιστικά τα μνημεία και είναι προσβλητική προς την πόλη. Σημείωσε δε πως αυθάδεια είναι και ο νέος φωτισμός του Βράχου που τον φωτίζουμε κραυγαλέα, σαν να είναι μια τούρτα και φωνάζουμε “δέστε την!”.

Ο Γιάννης Πολυχρονίου, τ. προϊστάμενος του Τμήματος Αρχιτεκτονικών Μελετών και του Γραφείου Προσβασιμότητας ΑμεΑ στη Διεύθυνση Μελετών Μουσείων και Πολιτιστικών Κτηρίων του ΥΠΠΟΑ, επιβεβαίωσε τον προσχηματικό χαρακτήρα του επιχειρήματος περί βελτίωσης της προσβασιμότητας των ΑμεΑ, το οποίο αξιοποιήθηκε από την πολιτική ηγεσία του Υπουργείου Πολιτισμού για να προωθηθούν επεμβάσεις άλλου χαρακτήρα και περιεχομένου. Σημείωσε δε την μεγάλη διαφορά των σημερινών παρεμβάσεων από τις αντίστοιχες που είχαν γίνει στο παρελθόν για την τοποθέτηση του παλαιού αναβατορίου για τα ΑμεΑ, πριν από του Ολυμπιακούς Αγώνες του 2004. Τότε είχαν τεθεί αυστηροί όροι για ελαφριές κατασκευές και μικρές παρεμβάσεις που να δημιουργούν και την μικρότερη δυνατή οπτική όχληση, ενώ τώρα τέτοιοι όροι είτε δεν τέθηκαν είτε τέθηκαν και δεν ακολουθήθηκαν. Ο κ. Πολυχρονίου επισήμανε, τέλος, και το ζήτημα που έχει ήδη τεθεί σχετικά με την απουσία νόμιμης άδειας λειτουργίας του νέου ανελκυστήρα.

Αξίζει να σημειωθεί πως την παραμονή της εκδήλωσης δημοσιοποιήθηκε εκτενές κείμενο που υπογράφουν τα μέλη της ΕΣΜΑ, με το οποίο επιχειρήθηκε να απαντηθούν μία προς μία οι κριτικές επισημάνσεις και αντιρρήσεις που έχουν διατυπωθεί για τις επεμβάσεις στην Ακρόπολη και ειδικότερα όσα διαλαμβάνονται στο κείμενο με τίτλο “Ακρόπολη SOS” που συνυπογράφει πληθώρα επιστημόνων, καλλιτεχνών και άλλων πολιτών από την Ελλάδα και το εξωτερικό.

Εκ των πραγμάτων, σε πολλά σημεία των τοποθετήσεών τους, οι ομιλητές της εκδήλωσης στηλίτευσαν σημεία της ανακοίνωσης της ΕΣΜΑ, ενώ, δριμύτερος όλων, ο Αθανάσιος Νακάσης σημείωσε πως η ανακοίνωση προδίδει πανικό. “Το τι έκανε παλιά η ΕΣΜΑ δεν αποτελεί συγχωροχάρτι για όσα τα μέλη της πράττουν σήμερα”τόνισε, για να συμπληρώσει:“Η ανακοίνωση αυτή βρίθει ψεμάτων, αυτό δηλαδή που κάνουν και οι Τούρκοι σήμερα [σημ. αναφερόμενος προφανώς στην υπόθεση της Αγίας Σοφίας στην Κωνσταντινούπολη], λένε ψεύδη για να μπερδέψουν τον κόσμο. Αυτή η ντροπιαστική ανακοίνωση συνιστά μια επιτυχημένη προσπάθεια αυτοδιασυρμού“. Ο κ. Νακάσης παρατήρησε με έμφαση πως “είναι ψευδές ότι τάχα τα έργα δεν έγιναν αιφνιδίως, δεν καλύπτονται αρχαιολογικά τεκμήρια, χρησιμοποιήθηκε ελάχιστο μπετόν αρμέ, τα νέα έργα δεν συνέτειναν στο πλημμυρικό φαινόμενο, δεν έγιναν καταστροφές στον Βράχο, οι εργασίες είναι αντιστρέψιμες, ακολουθούνται οι διεθνείς συμβάσεις. Είναι προκλητικό και κυνικό να ομολογείται ότι όντως δεν υπάρχει καμία μελέτη”. “Στην πραγματικότητα”, συνέχισε δηκτικά, “η ανακοίνωση αυτή αποτελεί υποβολή παραίτησης, για τυπικούς αλλά και για ουσιαστικούς λόγους, αλλά δεν νομίζω ότι το Υπουργείο θα την κάνει δεκτή”.

Στην πλούσια συζήτηση που ακολούθησε υπήρξε πλήθος παρεμβάσεων που ανέδειξαν με έμφαση το θέμα της απουσίας συνολικού διαχειριστικού σχεδίου για την Ακρόπολη και ειδικότερα σχεδίου διαχείρισης του μεγάλου όγκου των επισκεπτών, απουσία που, όπως τονίστηκε, δεν μπορεί να υποκαθίσταται από προτάσεις διαμόρφωσης του χώρου με νέες διαστρώσεις και πλατώματα για την διευκόλυνση κίνησης μεγάλου αριθμού επισκεπτών.

Αναδείχθηκε επίσης, με την παρέμβαση της Γενικής Διευθύντριας Αρχαιοτήτων και Πολιτιστικής Κληρονομιάς Πολυξένης Αδάμ-Βελένη και άλλων, το ζήτημα της διαφαινόμενης απαράδεκτης υποχώρησης των αρμοδιοτήτων επί του μνημείου της Ακρόπολης της κατά νόμο υπεύθυνης Εφορείας Αρχαιοτήτων Πόλης Αθηνών, ενώ όλοι οι παρεμβαίνοντας συμφώνησαν πως τα έργα θα πρέπει να σταματήσουν άμεσα και να γίνει αποκατάσταση των μέχρι σήμερα κακών επεμβάσεων.

Στη συζήτηση παρενέβη και η πρόεδρος του Συλλόγου Ελλήνων Αρχαιολόγων (ΣΕΑ) Δέσποινα Κουτσούμπα που κατήγγειλε πως παρά το αίτημα που έχει υποβάλει από μηνών ο Σύλλογος για να κάνουν τα μέλη του αυτοψία στα έργα του Βράχου, δεν έχει δοθεί η άδεια από την αρμόδια Εφορεία που τώρα παραπέμπει για το θέμα αυτό στον Γενικό Γραμματέα του Υπουργείου! Για το θέμα αυτό εκδόθηκε στη συνέχεια και σχετική ανακοίνωση-ανοιχτή επιστολή του ΣΕΑ όπου, μεταξύ άλλων τίθενται τα ακόλουθα ερωτήματα: “Τι ακριβώς ανησυχείτε ότι θα δούμε στην Ακρόπολη; Από πότε την άδεια επίσκεψης σε οποιοδήποτε μνημείο δεν την δίνει ο αρμόδιος Προϊστάμενος, αλλά ο Γενικός Γραμματέας του ΥΠΠΟΑ; Η διαχείριση των αρχαιολογικών χώρων έχει εκχωρηθεί από τις αρμόδιες Εφορείες Αρχαιοτήτων στην πολιτική ηγεσία του Υπουργείου; Για ποιο λόγο εσείς, η πολιτική ηγεσία του ΥΠΠΟΑ., που δηλώνετε τόσο βέβαιοι για την ποιότητα του έργου που γίνεται στην Ακρόπολη και συγκεκριμένα εσείς με τις ενέργειές σας ως πρόεδρος του Κ.Α.Σ., δεν επιτρέπετε στα μέλη του Δ.Σ. του Συλλόγου Ελλήνων Αρχαιολόγων να δουν από κοντά τον χώρο, ενώ οι εργασίες βρίσκονται σε εξέλιξη;”.Ας σημειωθεί, τέλος, πως την εκδήλωση παρακολούθησε από την αρχή της ο πρόεδρος της ΕΣΜΑ Μανόλης Κορρές, ο οποίος ωστόσο παρέμεινε σιωπηλός μέχρι το τέλος, όταν και προκλήθηκε από τον συντονιστή της συζήτησης και έλαβε τον λόγο, αποφεύγοντας, ωστόσο, να τοποθετηθεί επί της ουσίας στο μεγαλύτερο μέρος των επιχειρημάτων που είχαν νωρίτερα αναπτυχθεί.

Ολόκληρη η ενδιαφέρουσα αυτή συζήτηση έχει αναρτηθεί στο διαδίκτυο εδώ