Καζαντζάκης
Σπαράγματα μιας ανυπότακτης ζωής
Μια έκθεση-αφιέρωμα στον Νίκο Καζαντζάκη για τα 130 χρόνια από τη γέννησή του παρουσιάζει άγνωστες πτυχές από τη διαδρομή του σπουδαίου συγγραφέα μαζί με χειρόγραφα, φωτογραφίες και προσωπικά του αντικείμενα
Του Μανώλη Πιμπλή
Στον τάφο του Νίκου Καζαντζάκη στην Τάπια Μαρτινέγκο, στα βενετσιάνικα τείχη του Ηρακλείου, υπάρχει το επιτύμβιο «Δεν ελπίζω τίποτα, δε φοβούμαι τίποτα, είμαι λέφτερος», το οποίο χαράχτηκε εκεί έπειτα από δική του παραγγελία.
Για την άλλη άκρη της ζωής του, τη γέννησή του δηλαδή, υπάρχει πάλι μια δική του φράση. Στην «Αναφορά στον Γκρέκο» ο αναγνώστης διαβάζει ότι την ημέρα που ο Καζαντζάκης γεννήθηκε, στις 18 Φεβρουαρίου 1883, η γριά μαμή «τον φούχτωσε στα χέρια της, τον πήγε στο φως και τον κοίταξε καλά καλά, σαν να 'βλεπε λες μυστικά σημάδια απάνω του, τον σήκωσε αψηλά κι είπε: "Ετούτο το παιδί, να μου το θυμηθείτε, μια μέρα θα γίνει δεσπότης"».Ως γνωστόν, βέβαια, δεν έγινε δεσπότης. Μάλιστα, παραλίγο να τον αφορίσουν κιόλας. Κάπου εκεί, μετά το 1950, η Εκκλησία της Ελλάδος το σκεφτόταν σοβαρά, δεν το έκανε όμως. Κάτι «στραβό» άκουσαν και στην Ορθόδοξη Εκκλησία της Αμερικής για τον «Καπετάν Μιχάλη». Και χωρίς να έχουν διαβάσει το βιβλίο - απόδειξη ότι τον τίτλο τον έλεγαν «Καπετάν Μιχάλης Μαυρίδης», γιατί από κάτω έγραφε το όνομα του εκδότη Μαυρίδη! - το καταδίκασαν. Βέβαια η ιστορία εκδικείται και, όπως γράφουν οι σημερινοί εκδότες του κρητικού πεζογράφου, «το 1983 η ίδια Εκκλησία εκτύπωσε διδακτικό βιβλίο με αποσπάσματα από τον "Καπετάν Μιχάλη", για να μάθουν τα ελληνόπουλα της Αμερικής καλά ελληνικά και να φρονηματίζονται πατριωτικά και εθνικά».
Ο δε Οικουμενικός Πατριάρχης Αθηναγόρας το 1968 δήλωσε ότι τα βιβλία του Νίκου Καζαντζάκη κοσμούν την Πατριαρχική Βιβλιοθήκη.
Στην ενδιαφέρουσα έκθεση για τον Καζαντζάκη, η οποία διοργανώνεται σε λίγες ημέρες με αφορμή τα 130 χρόνια από τη γέννησή του στον Ελληνικό Κόσμο, εκτίθεται μάλιστα και μια πρόσφατη απάντηση του Οικουμενικού Πατριαρχείου: έπειτα από σχετικό αίτημα, απάντησε επίσημα ότι δεν υπάρχει αφορισμός του συγγραφέα στα αρχεία του διαλύοντας κάθε αμφιβολία για το θέμα, αν υποτεθεί ότι υπήρχε.
Η έκθεση, η οποία διοργανώνεται από το Κέντρο Πολιτισμού Ελληνικός Κόσμος σε συνεργασία με τις Εκδόσεις Καζαντζάκη και το Μουσείο Νίκου Καζαντζάκη, ξεκινά στις 6 Δεκεμβρίου και θα διαρκέσει έως τον Μάιο. Πρόκειται για έκθεση που πραγματοποιείται για πρώτη φορά στην Αθήνα, ένα αφιέρωμα που εκτείνεται όχι μόνο στο έργο, αλλά και στη ζωή και στα ταξίδια του συγγραφέα της «Οδύσσειας», της «Ασκητικής», του «Ζορμπά», του «Ο Χριστός ξανασταυρώνεται» και του «Μεγάλου πειρασμού». Ο επισκέπτης μπορεί έτσι να δει αντικείμενα όπως η βαλίτσα με την οποία έκανε τα περισσότερα ταξίδια του και που φιλοξένησε τις σημειώσεις των σπουδαίων ταξιδιωτικών του βιβλίων· ή το γραφείο, την καρέκλα και τη γραφομηχανή όπου η σύζυγός του, Ελένη Σαμίου, δακτυλογράφησε το τεράστιο και σε όγκο έργο «Οδύσσεια» - η δακτυλογράφηση έγινε μάλιστα επτά φορές! Μπορεί κανείς επίσης να δει το σημειωματάριο-λεύκωμα που είχε από κοινού με τον Αγγελο Σικελιανό, την καρτ ποστάλ του Ζορμπά, τα χειρόγραφα σημειώματα που αντάλλασσε με τον πρώτο του έρωτα, την Κάθλιν Φορντ: ήταν η δασκάλα του των αγγλικών. Αλλά και το πρωτότυπο κείμενο του παιδικού βιβλίου «Ο Μέγας Αλέξανδρος», με χειρόγραφες διορθώσεις του ίδιου του Καζαντζάκη.
Πρώτες εκδόσεις, σπάνιο φωτογραφικό υλικό, χειρόγραφα, προσωπικά αντικείμενα, πολλά από τα οποία εκτίθενται για πρώτη φορά. Ανάμεσα στα προσωπικά του αντικείμενα που εκτίθενται, εκτός από τη βαλίτσα του, είναι η καρέκλα του, οι χάρτες που χρησιμοποιούσε, προσωπικά σημειωματάρια - ανάμεσά τους και αυτό στο οποίο κατέγραφε τα όνειρά του -, αλλά και δώρα που λάμβανε από την Κίνα.
Στην ενότητα «Ο Καζαντζάκης και το θέατρο» παρουσιάζεται φωτογραφικό υλικό από θεατρικές παραστάσεις και κινηματογραφικές ταινίες που βασίζονται σε έργα του. Τα κοχύλια που μάζευε επίμονα στις βόλτες του στην παραλία εκτίθενται και αυτά στην ενότητα «Ο Καζαντζάκης και η θάλασσα».
Δεν λείπει και το οπτικοακουστικό υλικό. Το Ιδρυμα Μείζονος Ελληνισμού δημιούργησε για τις ανάγκες της έκθεσης μία προβολή με τους 20 βασικούς σταθμούς των ταξιδιών του, με φωτογραφικό υλικό που ο ίδιος ο Καζαντζάκης είχε στο αρχείο του, ενώ θα προβάλλει και βίντεο του Μουσείου Καζαντζάκη (βρίσκεται στη Μυρτιά Ηρακλείου) με τον συγγραφέα, την Ελένη και τον μεταφραστή του στα αγγλικά Κίμωνα Φράιερ.
Μια ιδιαίτερη και όχι πολύ γνωστή πλευρά του Νίκου Καζαντζάκη έχει να κάνει με την πολιτικοκοινωνική του δράση. Προβάλλεται εν μέρει και αυτή μέσα από φωτογραφίες και ανέκδοτο υλικό. Ο Καζαντζάκης προοριζόταν από τον πατέρα του, τον καπετάν Μιχάλη, για δικηγόρος. Ο πατέρας του τον είχε μυήσει και στη λατρεία της ελευθερίας, που έφτασε να χαραχτεί και στον τάφο του. Οταν άλλωστε γεννήθηκε ο συγγραφέας, η Κρήτη ήταν οθωμανική. Στις σφαγές του 1889 ο πατέρας του τον πήρε από το χέρι, εξάχρονο παιδί, για να τον βάλει να προσκυνήσει τα πόδια των κρεμασμένων στον πλάτανο της πλατείας με τα λιοντάρια, στο Ηράκλειο.
Αυτές είναι σκηνές που σημαδεύουν. Η ελευθερία, και όχι μόνο η εθνική, έγινε στόχος ζωής για τον διανοούμενο Καζαντζάκη. Είχε συνδεθεί με τον Ελευθέριο Βενιζέλο από νωρίς, ήδη από τους Βαλκανικούς Πολέμους. Το 1919, μάλιστα, ο Βενιζέλος τον διόρισε γενικό διευθυντή του υπουργείου Περιθάλψεως. Τότε ήταν που ανέλαβε τον επαναπατρισμό Ποντίων του Καυκάσου, που είχαν ενσωματωθεί στη Σοβιετική Ενωση. Περίπου 150.000 άνθρωποι ήρθαν τότε στην Ελλάδα, οι οποίοι εγκαταστάθηκαν στη Μακεδονία και στη Θράκη. Μαζί του ο Καζαντζάκης πήρε και τον Γιώργη Ζορμπά, τον μυθιστορηματικό «Αλέξη Ζορμπά».
Η πολιτική του δράση όμως έχει πολλούς ακόμη σταθμούς. Θα αναλάβει μάλιστα τον Νοέμβριο του 1945 και καθήκοντα υπουργού άνευ χαρτοφυλακίου στην κυβέρνηση του Θεμιστοκλή Σοφούλη. Παραιτήθηκε όμως σε λιγότερο από δύο μήνες μην μπορώντας να αντέξει, μεταξύ άλλων, τα «αιτήματα για ρουσφέτια».
Υπήρξε, επίσης, δημοτικός σύμβουλος Αθηναίων αλλά και τμηματάρχης της ΟΥΝΕΣΚΟ στο Παρίσι το 1947-1948. Μια εποχή, πάντως, είχε έρθει κοντά και στις κομμουνιστικές ιδέες. Στα δεκάχρονα της Ρωσικής Επανάστασης είχε προσκληθεί στη Μόσχα, όπου γνώρισε και τον ελληνορουμάνο λογοτέχνη Παναΐτ Ιστράτι. Οι δυο τους μίλησαν θερμά για τη Σοβιετική Ενωση δύο μήνες αργότερα στο θέατρο Αλάμπρα, στην Αθήνα. Είναι η ίδια εποχή όπου δημοσίευσε και την «Ασκητική», με αφορμή την οποία του προσήπταν κάθε τόσο την κατηγορία της αθεΐας. Η κατηγορία αυτή τον ακολουθούσε για καιρό. Αποκορύφωμα οι περιπέτειες του «Τελευταίου πειρασμού»: το Βατικανό το 1954 το συμπεριέλαβε στον κατάλογό του των απαγορευμένων βιβλίων. Τον ακολούθησε και μετά θάνατον, όταν το βιβλίο αυτό έγινε ταινία από τον Μάρτιν Σκορσέζε, το 1988, με πρωταγωνιστές τον Γουίλεμ Νταφόε (στον ρόλο του Ιησού), τον Χάρβεϊ Καϊτέλ (ως Ιούδα Ισκαριώτη), την Μπάρμπαρα Χέρσεϊ (ως Μαρία Μαγδαληνή) και τον Ντέιβιντ Μπάουι (ως Πόντιο Πιλάτο). Η ταινία προκάλεσε βίαιες αντιδράσεις από παραχριστιανικές οργανώσεις ήδη προτού προβληθεί, αλλά και αφού άρχισε η προβολή της.
Ολα αυτά, τούτη η περιπετειώδης ζωή και το έργο του Νίκου Καζαντζάκη, περνούν με τον έναν ή τον άλλο τρόπο από την έκθεση του Ελληνικού Κόσμου, η οποία συνοδεύεται και από εκπαιδευτικό πρόγραμμα για μαθητές όλων των ηλικιών. Μέσω βιωματικών δράσεων τα παιδιά θα μπορούν να ανακαλύψουν το ωραίο γράψιμο και τα πάντα επίκαιρα κείμενά του.
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου