ΤΗΣ ΑΘΑΝΑΣΙΑΣ ΣΥΚΙΩΤΟΥ*
Πραγματικά η καλύτερη εποχή για τους αρχαιοκάπηλους και εμπόρους παράνομης διακίνησης πάσης φύσεως πολιτιστικών αγαθών είναι τώρα. Λαθρανασκαφές, κλοπές μουσείων, εκκλησιών και παράνομο εμπόριο αρχαιοτήτων και λοιπών μνημείων ανθούν και γιγαντώνονται
Πριν από τέσσερα χρόνια είχαμε επισημάνει τα ελλείμματα στη νομική προστασία των αρχαίων μνημείων, αλλά και την τεράστια αδιαφορία της πολιτείας τόσο στην καταγραφή των μνημείων όσο και στη στελέχωση μονάδων δίωξης της αρχαιοκαπηλίας και προσωπικού φύλαξης αρχαιοτήτων.
Ο απολογισμός τέσσερα χρόνια μετά είναι απογοητευτικός και με γεμίζει αγανάκτηση και ντροπή. Αγανάκτηση, επειδή κανείς από τους «υπεύθυνους» δεν κατανοεί ότι το μόνο που μας προσδιορίζει ακόμη ως έθνος είναι αυτή η κληρονομιά που έχει αρχίσει να εξανεμίζεται εδώ και χρόνια και για την οποία όχι μόνο ουδείς ενδιαφέρεται να λάβει μέτρα, αλλά αντίθετα όσοι είναι υπεύθυνοι γι' αυτό θεωρούν ότι είναι περιττό έξοδο, με αποτέλεσμα πολύτιμα τεκμήρια του πολιτισμού μας να χάνονται καθημερινώς. Ντροπή, επειδή μέσα στην κρίση, αντί να δίνουμε αξία σ' αυτά που πραγματικά έχουν αξία, σπεύδουμε να δείξουμε πόσο έχουμε ξεπουληθεί και πόσο άξεστοι και απολίτιστοι είμαστε. Ένα έθνος με παντελή έλλειψη αξιών που η μόνη παιδεία που αναγνωρίζουμε και στην οποία επενδύουμε έχει οικονομικό μέγεθος...
«Μ' αυτά ασχολείσαι τώρα;» μου ετέθη το ερώτημα από στέλεχος του υπουργείου Πολιτισμού. Αναμενόμενο, όταν οι ξένοι μας έχουν ήδη ρίξει την ιδέα για εξοικονόμηση πόρων: «Πουλήστε κανένα αρχαίο». Μήπως τελικά κάποιοι βρίσκουν καλή την ιδέα; Αφού ως Έλληνες έχουμε πια απολέσει κάθε ίχνος αυτοσεβασμού, ας ξεπουληθούμε και επισήμως πουλώντας την ταυτότητά μας.
Κλοπή στο μουσείο της Ολυμπίας, παράνομη ανασκαφή στο αρχαίο νεκροταφείο του Αρχοντικού Πέλλας, κλοπή στην Εθνική Πινακοθήκη, πυρκαγιά στο ιστορικό κτίριο του «Ακροπόλ». Όλα αυτά είναι περιστατικά του τελευταίου έτους, δηλωτικά του ότι καλύτερα να μην υπήρχε υπουργείο Πολιτισμού. Την ίδια στιγμή που αυξάνονται οι λαθρανασκαφές και οι κλοπές σε μουσεία σε όλη τη χώρα, η πολιτική ηγεσία -κατά τις επιταγές της τρόικας- ασχολείται με περικοπές ανθρώπινου δυναμικού και πιστώσεων στον τομέα του πολιτισμού.
Αφύλακτοι αρχαιολογικοί χώροι, έλλειψη κονδυλίων, υποστελέχωση του Τμήματος Δίωξης Αρχαιοκαπηλίας της ΕΛ.ΑΣ. Αυτά είναι λίγα απ' όσα ήδη είχαμε επισημάνει τέσσερα χρόνια πριν και η λίστα, αντί να μικρύνει, δυστυχώς μεγάλωσε. Ήδη, πριν ξεσπάσει η κρίση, το 2008, είχε εκτιμηθεί ότι μόνο στη φύλαξη των μουσείων υπήρχαν 921 κενές θέσεις, οι οποίες όχι μόνο δεν καλύφθηκαν, αλλά με τις περικοπές αυξήθηκαν. Οι αρχαιολογικοί χώροι που δεν φυλάσσονται, αλλά και που δεν ανήκουν στην ευθύνη του υπουργείου Πολιτισμού (το 2008 είχαν εκτιμηθεί σε περίπου 13.000 σε όλη την επικράτεια), ο θαλάσσιος χώρος της Ελλάδας που δεν έχει χαρτογραφηθεί στο σύνολό του όσον αφορά τις αρχαιολογικές θέσεις, αλλά ούτε μπορεί να επιτηρηθεί αφού δεν υπάρχουν σκάφη ή ελικόπτερα στο τμήμα Δίωξης Αρχαιοκαπηλίας, αφήνουν το πεδίο δράσης ελεύθερο σε κάθε ενδιαφερόμενο...
Από την άλλη όμως βρίσκονται 4.000 αστυνομικοί να περιφρουρήσουν τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας για μια παρέλαση... Τη στιγμή που η Ιταλία έχει συγκροτήσει ειδικό σώμα αστυνομικών για τη φύλαξη των αρχαιοτήτων. Αυτή είναι η κατάντια της χώρας μας! Τη στιγμή που άλλες χώρες αναθέτουν σε εξειδικευμένο προσωπικό τη φύλαξη των μνημείων τους, εμείς αναλώνουμε όλη τη δύναμη της δημόσιας ασφάλειας στη φύλαξη πολιτικών αναθέτοντας τη φύλαξη των μουσείων και αρχαιολογικών χώρων σε εταιρείες «σεκιούριτι», με προσωπικό που όχι μόνο δεν ελέγχεται από το ΥΠΠΟΤ, αλλά δεν έχει ιδιαίτερη εκπαίδευση ή εμπειρία, καθιστώντας έτσι το σύστημα ασφαλείας εντελώς διάτρητο.
Πραγματικά η καλύτερη εποχή για τους αρχαιοκάπηλους και εμπόρους παράνομης διακίνησης πάσης φύσεως πολιτιστικών αγαθών είναι τώρα. Λαθρανασκαφές, κλοπές μουσείων, εκκλησιών και παράνομο εμπόριο αρχαιοτήτων και λοιπών μνημείων ανθούν και γιγαντώνονται. Η πληγή, που συνεχώς αιμορραγεί, σήμερα έχει φτάσει στο σημείο να κινδυνεύει να χαθεί οριστικά ο ασθενής επειδή οι προτεραιότητες είναι αλλού.
Τελικά, τι έχει κλαπεί και τι διεκδικούμε; Το ερώτημα που είχε τεθεί το 2008 παραμένει αναπάντητο... Ελληνικά μνημεία συνεχίζουν να δημοπρατούνται στο εξωτερικό χωρίς καμιά ελληνική παρέμβαση. Αλήθεια, το προσωπικό στις πρεσβείες μας τι κάνει εκτός από το να αμείβεται με παχυλούς μισθούς εις βάρος του Ελληνικού Δημοσίου; Δεν θα έπρεπε να ενημερώνεται εγκαίρως για δημοπρασίες μνημείων με «ίχνη» ελληνικής προέλευσης; Το ότι δεν διατίθενται χρήματα για την επανάκτηση ελληνικών μνημείων είναι ένα σοβαρό ζήτημα (γεγονός στο οποίο συνηγορεί και το ότι μέχρι σήμερα δεν υπήρχε κατάλογος διεκδικούμενων αρχαιοτήτων), το ότι όμως δεν υπάρχει καμιά κινητικότητα για τη διεκδίκηση και προστασία τους πιστεύω ότι είναι απογοητευτικό.
Ένα μικρό παράδειγμα αποτελεί η πρόσφατη δημοπράτηση συλλογής αρχαίων ελληνικών νομισμάτων (“Prospero”) στις 4.1 στη Ν. Υόρκη από τον οίκο Baldwin, μεταξύ των οποίων και το δεκάδραχμο του Πώρου, που πωλήθηκε 300.000 δολάρια (η συνολική τιμή της συλλογής άγγιξε τα 25 εκατομμύρια δολάρια) με την Ελλάδα παντελώς απούσα... Αιτιολογώντας την επιτυχία ο διευθύνων σύμβουλος της Baldwin είπε ότι «τα νομίσματα, σε αντίθεση με άλλες αγορές πολυτελείας, δεν χάνουν την αξία τους, αλλά αντίθετα την αυξάνουν σημαντικά με την πάροδο του χρόνου επιπλέον μια συλλογή πολύτιμων μετάλλων είναι μία ασφαλής επένδυση σε αυτούς τους αβέβαιους οικονομικά καιρούς». Τα σχόλια δικά σας...
Ποιος φταίει; Μήπως το γεγονός ότι όλοι λίγο - πολύ συνεργούμε; Από εκείνον που έχει άμεσο όφελος από τα κλοπιμαία, μέχρι τον μέσο Έλληνα με το «τι με νοιάζει εμένα, εδώ δεν έχω να θρέψω τα παιδιά μου» -παμπάλαια νομιμοποιητική ρήση για την καθολική αδιαφορία για όσα συμβαίνουν έξω από τον μικρόκοσμό μας, που καθίσταται επίκαιρη λόγω κρίσης;
Χαρακτηριστικό της νοοτροπίας μας το ότι το 1977 στα Αηδόνια έξω από τη Νεμέα ένα ολόκληρο χωριό έσκαβε επί έξι μήνες. Ο παπάς, ο αστυνόμος, ο δάσκαλος, όλοι μαζί έσκαψαν πάνω από 17 θολωτούς μεγάλους μυκηναϊκούς τάφους και μέσα σε έξι μήνες είχαν πουλήσει όλα τα ευρήματα. Πολύ αργότερα η Αρχαιολογική Υπηρεσία βρήκε μόνο ένα μικρό τμήμα ασύλητο και δημιούργησε τη γνωστή πτέρυγα στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Νεμέας. Σ' αυτό το χωριό σήμερα δεν υπάρχει τίποτα πέρα από δυο γέρους. Όπως αναφέρει σχετικό δημοσίευμα1: «Αν είχε σήμερα δεκαεφτά ασύλητους μυκηναϊκούς τάφους, θα ήταν ένα από τα μεγαλύτερα ανοιχτά μουσεία στον κόσμο και θα είχε εκατομμύρια επισκέπτες για πάντα. Δηλαδή, αυτοί πούλησαν όλο το μέλλον των παιδιών τους κι όλο το παρελθόν τους για ένα κομμάτι ψωμί...»...
«Σε μια Ευρώπη χωρίς σύνορα και τελωνεία, εύκολα μια νταλίκα από την Ελλάδα, η οποία μεταφέρει φρούτα, μπορεί να κουβαλήσει και μερικές αρχαιότητες. Δεν είναι ούτε άνθρωποι ούτε ναρκωτικά, οπότε ούτε μυρίζουν ούτε ανιχνεύονται».
Η νεοσυσταθείσα Διεύθυνση Τεκμηρίωσης και Προστασίας Πολιτιστικών Αγαθών (συστάθηκε με τον Ν. 3658/2008 και στελεχώθηκε το 2010) τι έργο έχει δείξει μέχρι σήμερα; Ή μήπως είναι ακόμη πολύ νωρίς για τα ελληνικά δεδομένα;
Υποτίθεται ότι σύμφωνα με τον νόμο το Τμήμα Παρακολούθησης και Καταγραφής της παραπάνω διεύθυνσης είναι αρμόδιο για θέματα που αφορούν στην τήρηση ηλεκτρονικών αρχείων για κλαπέντα κινητά μνημεία, παράνομες ανασκαφές, πρόσωπα που εμπλέκονται στην παράνομη απόκτηση και διακίνηση μνημείων, στην παρακολούθηση της διεθνούς αγοράς κινητών μνημείων, είτε μέσω Διαδικτύου, έντυπων καταλόγων αγοραπωλησιών, δημοπρασιών, εκθέσεων ή με κάθε άλλο πρόσφορο μέσο, στην παρακολούθηση νέων αποκτημάτων από μουσεία και άλλα νομικά ή φυσικά πρόσωπα του εξωτερικού κ.λπ.
Ωστόσο αρκεί κανείς να επισκεφθεί την ιστοσελίδα του συγκεκριμένου τμήματος για να κρίνει από τις σημειούμενες ενέργειες το μέγεθος της κινητοποίησής του... Βέβαια, είναι χαρμόσυνο και ελπιδοφόρο το ότι δημιουργήθηκε η Διεύθυνση Τεκμηρίωσης. Όπως χαρμόσυνη είναι και η δημιουργία του Αρχαιολογικού Κτηματολογίου, στο οποίο για πρώτη φορά καταγράφηκαν και απεικονίστηκαν περίπου 19.000 μνημεία και οι αρχαιολογικοί χώροι με τις ζώνες προστασίας τους. Ωστόσο, είναι λίγο...
Χαρμόσυνο επίσης, το μήνυμα ότι μετά την κλοπή του μουσείου της Ολυμπίας επιτέλους «εγκαινιάζεται» πρόγραμμα επιμόρφωσης για 2.000 φύλακες, ωστόσο δεν φτάνουν... Ακόμη σημαντικός είναι και ο ορισμός αρμόδιου εισαγγελέα Προστασίας Πολιτιστικών Αγαθών με τον νόμο του 2008, που υποτίθεται ότι θα έλυνε το πρόβλημα, όμως προϋπόθεση τούτου είναι να συλλαμβάνονται οι δράστες για να οδηγούνται ενώπιόν του...
Απαιτείται άμεσα επαρκής στελέχωση των υπηρεσιών πολιτισμού με εξειδικευμένο προσωπικό και μέριμνα για τη συνεχή εκπαίδευσή του. Απαιτείται ακόμη ενημέρωση του κοινού σχετικά με τις ενέργειες των αρχών για την τύχη των κλαπέντων (μια ιστοσελίδα όπου θα μπορούσε κανείς να παρακολουθεί βήμα - βήμα τις ενέργειες των συνυπεύθυνων φορέων για την ανάκτηση των κλαπέντων ή για τη διεκδίκηση ελληνικών μνημείων). Αυτό απαιτεί η διαφάνεια και όχι αυτό που επικρατεί σήμερα: δηλαδή, κουκούλωμα...
Αν δεν αλλάξουν οι προτεραιότητες σ' αυτή τη χώρα, δεν υπάρχει σωτηρία. Η προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς πρέπει να καταστεί πρώτη προτεραιότητα εν μέσω της κρίσης, όπως άλλωστε απαιτείται σε κάθε κρίση, οικονομική ή άλλη. Μέχρι σήμερα καταφέραμε, χάρη στον πατριωτισμό ολίγων, να περισώσουμε μέρος της κληρονομιάς μας από τις αλλεπάλληλες κρίσεις που έπληξαν το έθνος. Η προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς, αλλά και η προβολή της πρέπει να γίνουν όχι μόνον πρώτη προτεραιότητα, αλλά κατεπείγουσα, ακριβώς λόγω της κρίσης! Και όχι να ξεπουλάμε με πρόσχημα το Μνημόνιο ό,τι απέμεινε από τον πολιτισμό μας...
Τον τίτλο «Αρχαιοκαπηλία τέλος» φέρει η περιοδική έκθεση που διοργανώνει το Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης από τις 8.4 έως 30.9.2012 . Να ελπίζουμε;
1. Συνέντευξη του Αντ. Ζηργάνου στο LIFO, http://www.lifo.gr/mag/features/2541
* Η Αθανασία Συκιωτου είναι επίκ. καθηγήτρια στη Νομική Σχολή ΔΠΘ
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου